فرهنگ شریف آملی از سردمداران موسیقی اصیل ایرانی را بشناسید

۶بهمن پرس/ گروه فرهنگی و هنری: اگر بخواهیم درباره هنر فرهنگ شریف صحبت کنیم مانند صحبت کردن درباره آفتاب است؛ آفتابی که همیشه در آسمان در حال تابیدن است. شریف نوازنده‌ای بود که همیشه در رادیو تک نواز و بداهه نوازی می‌کرد. روزی من نزد احمد عبادی بودم و به او گفتم شما از تک نوازان و بداهه نوازان برجسته موسیقی ایرانی هستید و او در پاسخ به من گفت که فرهنگ از من بهتر است. فرهنگ در نوازندگی و شیوه صدا درآوردن از تار یکی از بهترین‌ها بود و ابداعات ویژه‌ای در زمینه کوک تار داشت. اینها بخشی از سخنان داریوش پیرنیاکان نوازنده تار و آهنگساز موسیقی ایرانی در خصوص اهمیت فعالیت‌های هنری فرهنگ شریف است.

زندگی‌نامه

فرهنگ شریف در فروردین ۱۳۱۰خورشیدی در آمل دیده به جهان گشود و از همان دوران کودکی آموزش موسیقی را به کمک پدرش آغاز کرد. پدر فرهنگ شریف داروساز بود اما با بسیاری از اهالی هنر معاشرت می‌کرد. فرهنگ شریف تار را نزد عبدالحسین شهنازی و مرتضی نی‌داوود از تارنوازان بزرگ اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی آموخت، اگرچه فرهنگ شریف تحت تعلیم آنها بود اما شیوه نوازندگی وی با استادانش شباهتی نداشت و مخصوص خود او بود. در خصوص ویژگی‌های شخصیتی وی، کیوان ساکت بر این باور است که شخصیت فرهنگ شریف مصداق نامش بود، چرا که هم رفتار فرهنگی داشت و هم بسیار انسان شریفی بود. فرهنگ شریف آخرین بازمانده نسلی به شمار می رفت که به طور قطع، تکرار آن را نخواهیم دید. ایشان جزو نسلی بود که معرفت، مرام و موسیقی برای‌شان مهم بود و هرگز درگیر حاشیه‌ها نشد. زنده‌یاد فرهنگ شریف حرف خود را با سازش می‌زد. او شخصی بود که توانست ۶۰ سال با نواختن ساز، آرام‌بخش دل‌های مردم شود. مردمی با فرهنگ‌های مختلف کشور از کرد گرفته تا لر، مرکزی، جنوب، شمال و… مخاطبان او بودند. پس بی‌گمان ایشان فقط متعلق به آمل یا یک منطقه نبود.

فعالیت‌های هنری

این هنرمند خوش قریحه و باخلاق در ۱۲ سالگی نخستین تک نوازی خود را در رادیو اجرا کرد و به دنبال آن در بیشتر برنامه‌های گل‌ها به عنوان تک نواز آواز، خوانندگان برنامه را همراهی می‌کرد. داریوش طلایی نوازنده تار می‌گوید: از همان دوران کودکی، وقتی صدای سحرانگیز ساز فرهنگ شریف را از رادیو می‌شنیدم، برایم جذبه خاصی داشت. صبح، با آهنگ صبحگاهی در چهارگاه با تار فرهنگ شریف بسیار دل‌انگیز آغاز می‌شد. در آن روزگار، رادیو نقشی مهم و حضوری پررنگ در زندگی مردم داشت از رایانه، تلفن همراه و پخش صوت خبری نبود. مردم به‌معنای واقعی با رادیو زندگی می‌کردند. از میان همۀ ژانرهای موسیقی رادیو، موسیقی اصیل به نوع خالص و غیرپاپ آن اطلاق می‌شد و فرهنگ شریف یکی از چهره‌های شاخص آن بود.

موفقیت های روزافزون فرهنگ شریف سبب شد تا گواهی‌نامه درجه یک هنری، معادل دکتری به وی در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی داده شود، وی همچنین چند سال به آمریکا سفر کرد و در دانشگاه‌های معتبر آنجا به تدریس هنر خود پرداخت. فرهنگ شریف در کارنامه هنری خود با خوانندگانی چون تاج، غلامحسین بنان، شجریان، محمودی خوانساری، ایرج و … هم نوازی داشت و در چند فستیوال بین المللی از جمله فستیوال موسیقی برلین توانست، ساز تار را به خوبی به جهانیان بشناساند. همنوازی وی با شجریان در آواز همایون از جمله به یادماندنی‌ترین آثار آوازی این استاد و شجریان به شمار می‌رود.

اجرای کنسرت‌های پژوهشی از دیگر فعالیت های وی در کشورهای مختلف بود. فرهنگ شریف از طرف مرکز حفظ میراث فرهنگی شرق در دانشگاه موزه هنر لندن برای برگزاری کنسرت پژوهشی و همچنین تشکیل کارگاه تخصصی ساز تار، دعوت شد. در این سفر علاوه بر اجرای کنسرت پژوهشی ویژگی‌های ساز تار را در ۵ جلسه تشریح کرد. وی علاوه بر اجرای کنسرت در انگلیس و آلمان هم کنسرت‌های پژوهشی برگزار کرد. وی در ایران هم کنسرت‌های متعددی در تالارهای متعدد، فستیوال‌ها و جشنواره‌ها برگزار و همچنین همراه با محمدرضا شجریان کنسرت‌های متعددی در کشورهای مختلف اجرا کرد.

سبک و ویژگی های هنری

از ویژگی‌های آثار این هنرمند خلاق می توان به استفاده از ظرفیت‌های تار در صدادهی‌های متنوع، سکوت‌های سنجیده، آفرینش جملاتی فارغ از قالب‌های ردیف، جواب‌های کوتاه و مؤثر، اجرای ماهرانه انواع کشش‌ها و مالش‌های طولی و عرضی که ریشه در روش‌های ویولن‌نوازی ایرانی دارد، تکیه بر خیال آزاد و قدرت ایجاد موقعیت‌های خلسه‌آور در هنگام تک‌نوازی و آفرینش کوک‌های گوناگون اختصاصی اشاره کرد. او با ابداعاتی که در نحوه انگشت‌گذاری و مضراب زنی در نقاط مختلف سیم‌های تار انجام می داد از تار صدایی کاملاً متفاوت به وجود می آورد که بسیاری معتقدند، زیباترین صدای تولید شده از ساز تار است. صدیق تعریف ردیف‌دان، خواننده و نوازنده تار  در خصوص علت برجسته بودن نام فرهنگ شریف بر این باور است که ماندگار ماندن تنها به اعتبار تک نوازی، کاری بس سترگ و مشکل به شمار می‌آید و کمتر نوازنده‌ای را می‌توان سراغ داشت که فقط و فقط و تنها به صرف تک نوازی ماندگار شده باشد. یکی از این نادران نادر همانا فرهنگ شریف است که تنها به اعتبار تک نوازی‌های متعدد و ویژه‌اش از ماندگاران این هنر شریف به شمار می‌آید.

همچنین کیوان ساکت در خصوص اهمیت فعالیت‌های هنری فرهنگ شریف می‌گوید: فرهنگ شریف یکی نوابغ نوازندگی تار معاصر بود که شیوه نوینی در نوازندگی و نگاه به نوازندگی تار را فراروی نسل خودش و نسل‌های بعدی گشود، پیش از استاد فرهنگ شریف، تنها شخصی که شیوه جدیدی از نوازندگی تار را ابداع کرد، استاد علینقی وزیری بود. شیوه پیشینیان مانند درویش خان، میرزا عبدالله، سیدمیر، غلامحسین و دیگران به نحوی بود که تقریبا از یک شکل نوازندگی پیروی می‌کردند اما استاد فرهنگ شریف به مدد بهره‌گیری از نگاه‌های نوین به آثار علینقی وزیری، نحوه ویژه‌ای از پنجه‌گذاری و انگشت‌گذاری را ایجاد کرد. یکی از ویژگی‌های استاد شریف کوک‌ها و مُقام‌های ابداعی ایشان بود. متجاوز از ده ها کوک مختلف برای نواختن دستگاه‌ها و نغمه‌های ایرانی را ایشان ابداع کرده بود.

این چهره ماندگار موسیقی ایران در مصاحبه‌ای گفته بود: هر قدمی که برای موسیقی برداشته می‌شود مطمئن باشید جای دوری نخواهد رفت و به آینده این هنر خوشبین هستم تا ببینیم چه اتفاقی خواهد افتاد.

آثار

از جمله آثار او می‌توان به عالم شیرین، چشم سیه، به یاد دوست، هم‌نوایی در اصفهان، شفق، بزم خراباتیان، مرید خرابات، مرغ همایون، کوی باده فروشان، آینه‌دار، به یاد خالدی، دقیقه‌ای عشق، معراج، دخترک ژولیده، قطره شبنم، صد سال تار، ۲۳ قطعه برای تار و سه تار و … اشاره کرد. از او همچنین آلبوم‌هایی چون پیوند مهر با آواز محمدرضا شجریان، عشاق، شور معشوق، کرشمه، اصفهان، چنگ اورنگ ۲ و ۱، زِبَر جَد، ساز و نوا، مونس جان ۲ و ۱، دردانه، سدره، نازنین یار، مینای شکسته و غروب کوهستان با همکاری اسدالله ملک، غنچه پائیز، آزاده و آتش‌افروز با همراهی ویولون اسدالله ملک، گل افروز، جان افروز و مهر افروز با همکاری همایون خرم منتشر شده است.

خاموشی

سرانجام این  نوازنده تار و استاد موسیقی ایران در ۱۷ شهریور ۱۳۹۵خورشیدی دیده از جهان فروبست و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد. داریوش پیرنیاکان نوازنده تار و آهنگساز موسیقی ایرانی در مراسم تشییع جنازه وی گفت: فرهنگ شریف، شریف زیست و شریف از دنیا رفت.